Επιθετική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης

Η συμπεριφορά των παιδιών, που αποτελεί ένα σημαντικό θέμα της ανατροφής τους, απασχολεί πολύ συχνά τους γονείς. Κατά καιρούς έρχονται αντιμέτωποι με κάποια συμπεριφορά του παιδιού τους η οποία μπορεί να τους ξαφνιάσει, να τους ανησυχήσει ή ακόμα και να τους φοβίσει. Η ανάπτυξη του παιδιού περνά από διάφορα  στάδια. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να ποικίλλει τόσο ως προς την ένταση της όσο και ως προς τους λόγους της αντίδρασης.

Η επιθετικότητα μπορεί να είναι προδρομική  και εν ψυχρώ (προσχεδιασμένη και οργανωμένη) και να απαιτεί λίγη πρόκληση, ή να είναι αντιδραστική και εν θερμώ (Dodgem Lochaman). Μερικά παιδιά είναι πιο επιθετικά από τα άλλα από μικρή ηλικία και τα παιδιά αυτά συνήθως έχουν την πιο αρνητική αναπτυξιακή πορεία.  Τα παιδία με δύσκολη ιδιοσυγκρασία, που είναι υπερκινητικά και έχουν ελλιπή ικανότητα αναστολής των αντιδράσεων, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν επιθετική συμπεριφορά.  Η ζωή σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου ασκούνται πιεστικές γονικές πρακτικές αυξάνουν τον κίνδυνο για επιθετικότητα.

Ο βαθμός στον οποίο τα παιδία αναπτύσσουν την ικανότητα να ρυθμίζουν και να ελέγχουν τα συναισθήματα τους. Συχνά μπορεί να αποτελεί την βάση για προβλέψεις σχετικά με τη θετική ή αρνητική έκβαση στην ανάπτυξη τους.  Καθώς μεγαλώνουν τα παιδία αποκτούν όλο και μεγαλύτερη ικανότητα για αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς τους, που καταλήγει σε αυξημένη δυνατότητα αυτοδιαχείρισης.

Η ρύθμιση του συναισθήματος και η αύξηση του αυτοελέγχου είναι εμφανείς σε αναπτυξιακά επιτεύγματα, όπως η ικανότητα για αναβολή της ικανοποίησης και η αναστολή των παρορμητικών τάσεων (συμπεριφορική αναστολή).  Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που εμπλέκονται στην ανάπτυξη του αυτοελέγχου, όπως η κοινωνικοποίηση, η γνωστική ικανότητα και η ρύθμιση του συναισθήματος.

Δύο συμπεριφορικές αντιδράσεις που επηρεάζονται ευθέως από τον αυτοέλεγχο και τη ρύθμιση του συναισθήματος είναι οι πράξεις επιθετικότητας και η θετική κοινωνική συμπεριφορά.  Και οι δυο μορφές συμπεριφοράς είναι πράξεις που κατευθύνονται προς άλλους. Οι επιθετικές πράξεις είναι βίαιες και αρνητικές, ενώ οι κοινωνικές πράξεις διαπνέονται από τρυφερότητα, ενσυναίσθηση και θετική διάθεση.

Εκτός από την συναισθηματική ρύθμιση ή τον αυτοέλεγχο, μια άλλη ουσιαστική και απαραίτητη δεξιότητα για να ξεκινήσει μια επιθετική ή μια θετική κοινωνική πράξη είναι η γνωστική επίγνωση του δράστη ως παράγοντα. Με άλλα λόγια, πρόκειται για την αναγνώριση από το παιδί ότι μπορεί να ασκήσει επίδραση σε κάποιον άλλο προς το καλύτερο (κοινωνική) ή προς το χειρότερο (επιθετική πράξη).

Από αναπτυξιακή άποψη, οι επιθετικές και οι θετικές κοινωνικές πράξεις αλλάζουν ποιοτικά. Καθώς το παιδί αποκτά μεγαλύτερη επίγνωση της επίδρασης της συμπεριφοράς του στους άλλους. Η αναπτυξιακή διαδρομή προς την αυξημένη ικανότητα για ενσυναίσθηση και ανταπόκριση εξελίσσετε σε τρία στάδια.  Μια πρωταρχική «μεταδοτική» αντίδραση (τα μωρά που κλαίνε, προκαλούν κλάμα και σε άλλα μωρά), την ανάπτυξη περισσότερο σκόπιμων συμπεριφορών βοήθειας και, τέλος , την ικανότητα να αντιλαμβάνονται την άποψη του άλλου και να ανταποκρίνονται, αντίστοιχα, στις ανάγκες του (Zahn-Waxler,Radke-Yarrow, 1992).

Προδρομική επιθετικότητα.

Η εν ψυχρώ παραλλαγή της επιθετικότητας είναι λιγότερο συναισθηματική και συνδέεται με χαμηλή διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Οι επιθετικές πράξεις (εκφοβισμός, επιβολή κυριαρχίας, λοιδορία, καταπίεση) έχουν ως στόχο την διασφάλιση θετικών συνεπειών και ενόρμηση τους είναι η ανταμοιβή. Η πρώτη της εμφάνιση είναι μεταγενέστερη από εκείνη της αντιδραστικής επιθετικότητας. Σε μια τουλάχιστον μελέτη, η χρήση ναρκωτικών, η εχθρότητα και οι δυσπροσαρμοστικές γονικές πρακτικές συσχετίζονταν με προμελετημένη επιθετικότητα τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια. Ωστόσο, το πρώιμο τραυματικό στρες και ο χαμηλός λεκτικός ΔΝ συνδέονται με προμελετημένη επιθετικότητα στα κορίτσια (Conor Steingard, Anderson, & Melloni, 2003).

Αντιδραστική επιθετικότητα

Οι ερευνητές έχουν συσχετίσει την αντιδραστική επιθετικότητα «θερμόαιμο θυμό», μια αντίδραση που ενεργοποιείται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα και επιδεινώνεται από τη ματαίωση και την έλλειψη αυτοέλεγχου.  Η πρώτη της εμφάνιση είναι πιο πρώιμη από εκείνη της προδρομικής επιθετικότητας. Στο αναπτυξιακό ιστορικό παρατηρείται κακομεταχείριση και απόρριψη από τους γονείς ή τους συνομηλίκους. Οι πρώιμες εκδηλώσεις της είναι συνήθως γεμάτες στρες και χαώδεις. Τα άτομα που είναι επιρρεπή σε αντιδραστική επιθετικότητα παρουσιάζουν πρώιμη δυσκολία στην ρύθμιση του συναισθήματος. Γινεται εμφανής στη σωματοποίηση, στα καταθλιπτικά συμπτώματα, στα συμπτώματα διαταραχής του ύπνου και της προσωπικότητας. Νευροψυχολογικά ελλείμματα που περιορίζουν την ικανότητα για ενεργοποίηση των ελέγχων συμπεριφοράς έχουν εντοπιστεί σε άτομα με πρώιμη έναρξη, τα οποία εμφανίζουν στην αναπτυξιακή τους πορεία σταθερά επιθετικά χαρακτηριστικά (Μοffit,1993).

Οι σκληρές γονικές πρακτικές, το απρόβλεπτο περιβάλλον και η κακοποίηση ή γονική ψυχρότητα έχουν όλα συσχετιστεί με την αντιδραστική επιθετικότητα. Αν και πρόσφατα οι έρευνες αποκαλύπτουν τα ίδια οικογενειακά χαρακτηριστικά και σε παιδία με προδρομική επιθετικότητα (Vitaroet al.2006).  Φαίνεται ότι οι σκληρές γονικές  πρακτικές διέπονται από βαθύτερους μηχανισμούς, οι οποίοι πιθανώς πυροδοτούν διαφοροποιημένες αντιδράσεις στις δύο ομάδες. Τα παιδία που ανταποκρίνονται με υπερβολική ετοιμότητα σε μια προκατειλημμένη αίσθηση απειλής, μπορεί να αναπτύξουν αντιδραστική επιθετικότητα. Τα άλλα παιδιά μπορεί να μάθουν να μιμούνται αυτές τις συμπεριφορές με έναν προμελετημένο επιθετικό τρόπο.

Επιθετικότητα και εκφοβισμός

Ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί με τρείς συμπεριφορές

• Σωματικός εκφοβισμός (χτύπημα, κλοτσιές, φτύσιμο)
• Λεκτικός εκφοβισμός (λοιδορίες, βρισιές)
• Ψυχολογικός εκφοβισμός (συναισθηματική κακοποίηση: διάδοση φημών, αποκλεισμός, τρομοκράτηση)

Αν και ο εκφοβισμός δεν συνδέεται πάντοτε με σωματική βία, μπορεί να οδηγήσει σε βίαιες εκβάσεις. Διεξάγονται όλο και περισσότερες έρευνες για τη θυματοποίηση των συνομηλίκων. Ιδιαίτερα υπό το φως αναφορών ότι ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να ήταν ένας  παράγων που συνέβαλε στα βίαια επεισόδια σε δυο λύκεια στις ΗΠΑ το 2001. Και στην χώρα μας όμως τα τελευταία χρόνια αποκαλύπτονται επεισόδια εκφοβισμού στα σχολεία της χώρας μας.

Παρέμβαση και πρόληψη

Τα μοντέλα πρόληψης που αναγνωρίζουν την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η συμπεριφορά εκφοβισμού, κερδίζουν όλο μεγαλύτερη αποδοχή.  Η έρευνα υποδεικνύει ότι η διαπροσωπική επιθετικότητα είναι μια ΕΠΙΚΤΗΤΗ αντίδραση που μπορεί να προληφθεί. Αν ενοχοποιηθεί έγκαιρα με εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι συμπεριφορές εκφοβισμού θεωρούνται μέρος του ρεπερτορίου αντιδράσεων που ανευρίσκονται στην προμελετημένη (προδρομική) επιθετικότητα. Έχει αναφερθεί ότι το 75% των μαθητών του  δημοτικού είτε παρατηρούν παθητικά είτε υποστηρίζουν ενεργητικά τον εκφοβισμό. Ίσως για το λόγο αυτόν, τα προγράμματα που αφορούν σε ολόκληρο το σχολείο έχουν αποδειχτεί πιο αποτελεσματικά.  Από τα προγράμματα που στοχεύουν εξειδικευμένα στα θύματα ή τους δράστες εκφοβισμού.

Η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με την Βιο– Νευροανάδραση  συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη και παρέμβαση στην επιθετικότητα  συμπεριφορά.

Για περισσότερες πληροφορίες μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας και να σας λύσουμε κάθε απορία στην μέθοδο τον τρόπο και το κόστος των θεραπειών στο email:aristomenis-nikolopoulos@hotmail.com ή στα τηλέφωνα του γραφείου μας 27215 51720 και 6946050769 ή στην σελίδα μας autosinidisia.gr