Συναισθηματική νοημοσύνη: κατανόηση και επιλογή συναισθημάτων

Συχνά υποθέτουμε πως μπορούμε να ελέγξουμε τα συναισθήματα μας και πως οι συναισθηματικές μας αντιδράσει. Καθορίζονται από την κατάσταση, το γεγονός και το συμβάν που τα προκαλούν. Δύο βασικές ερωτήσεις που καλούμαστε να απαντήσουμε συχνά στον εαυτό μας είναι. Α)μπορώ να ελέγξω τα συναισθήματα μου και Β) ποια είναι αυτά; Αλλά για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι το συναίσθημα και να αναπτύξουμε την συναισθηματική νοημοσύνη.

Συναισθηματική νοημοσύνη;

Σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες η συναισθηματική νοημοσύνη εμπεριέχει ένα σύνολο ικανοτήτων του ατόμου, μεταξύ των οποίων είναι: α) να βρίσκει κανείς κίνητρα για τον εαυτό του, β) να αντέχει τις απογοητεύσεις, γ) να ελέγχει την παρόρμησή του και να χαλιναγωγεί την ανυπομονησία του, δ) να ρυθμίζει σωστά τη διάθεσή του και να εμποδίζει την απογοήτευση να παρεμβαίνει στην ικανότητά του για ορθή σκέψη και ε) να έχει ενσυναίσθηση και ελπίδα (Stickland, 2000. Taylor, Parker, & Bagby, 1999).  Συνεπώς, το σύνολο αυτών των ικανοτήτων συνιστά ένα συναισθηματικό ταλέντο. Δηλαδή μια μετα-ικανότητα που καθορίζει πόσο καλά μπορεί να χειριστεί το άτομο οποιαδήποτε ικανότητα διαθέτει, ακόμα και την ακατέργαστη ευφυία του (Goleman, 1996). 

Ποια είναι τα συναισθήματα;

Πολλοί ερευνητές συγκλίνουν στην ύπαρξη κάποιων βασικών οικογενειών συναισθημάτων. Στις οποίες συνήθως περιλαμβάνουν το φόβο, το θυμό, τη λύπη, τη χαρά, την αγάπη, την έκπληξη, την αποστροφή και τη ντροπή.  Οι ερευνητές κατέληξαν στην κατηγοριοποίηση αυτή στηριζόμενοι σε μελέτες του με ανθρώπους προερχόμενους από διαφορετικές φυλές και διαφορετικούς πολιτισμούς.

Ο ρόλος των συναισθημάτων στη ζωή του ανθρώπου είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γεγονός που σαφώς διαφαίνεται και από τη λειτουργία που το κάθε συναίσθημα επιτελεί. Συγκεκριμένα, κάθε συναίσθημα προετοιμάζει τον οργανισμό για ένα εντελώς διαφορετικό είδος αντίδρασης (Ekman, 1992a. Ekman, Levenson, & Friesen, 1983. Levenson, Ekman, & Friesen, 1990). Για παράδειγμα, ο φόβος, ο οποίος, θεωρείται από τους περισσότερους ερευνητές μεταξύ των βασικών συναισθημάτων. Δημιουργεί μια σειρά αντιδράσεων στον οργανισμό του ατόμου, ώστε να τον προετοιμάσει για δράση.

Οι αντιδράσεις αυτές συνίστανται, κατ’ αρχήν, σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης και ταχυκαρδία. Ώστε να αυξηθεί η ποσότητα του αίματος στους ιστούς του οργανισμού, σε αύξηση του μυϊκού τόνου των σκελετικών μυών. Ώστε το άτομο να είναι έτοιμο να τρέξει ή να πολεμήσει πιο αποτελεσματικά, και σε ανόρθωση των τριχών του σώματός του. Αντίδραση που αποτελεί κατάλοιπο της εποχής, κατά την οποία το τρίχωμα του θηλαστικού, χρησίμευε για να προκαλεί δέος στον αντίπαλό του.

Ταυτόχρονα, το πρόσωπό του “πανιάζει” και το σώμα του ψύχεται, παρέχοντας στο άτομο το χρόνο να εκτιμήσει κατά πόσο η φυγή είναι η ενδεδειγμένη αντίδραση για τη συγκεκριμένη κατάσταση. Παράλληλα, η έκκριση ορμονών στον εγκέφαλο θέτει το σώμα σε γενική επιφυλακή. Προετοιμάζοντάς το για δράση, και η προσοχή του ατόμου συγκεντρώνεται στην άμεση απειλή.

Συναισθήματα

Στην περίπτωση που το άτομο νιώθει έντονο θυμό, το αίμα κυλά προς τα χέρια του, διευκολύνοντάς να επιτεθεί στον εχθρό. Την ίδια στιγμή οι παλμοί της καρδιάς του αυξάνονται και η έκρηξη των ορμονών. Κυρίως της αδρεναλίνης, προκαλεί έντονη ενέργεια που οδηγεί το άτομο σε δραστηριότητα.

Το συναίσθημα της λύπης βοηθά το άτομο να προσαρμοστεί σε μια σημαντική απώλεια, όπως για παράδειγμα είναι ο θάνατος ή η απογοήτευση. Η λύπη προκαλεί ελάττωση της ενέργειας του ανθρώπου και του ενθουσιασμού του για τις δραστηριότητες της ζωής και επιβραδύνει τη διαδικασία του μεταβολισμού του σώματός του. Αυτή η κατάσταση του δίνει την ευκαιρία να θρηνήσει για την απώλεια που βιώνει, να συλλάβει τις συνέπειές της στη ζωή του και να σχεδιάσει ένα νέο ξεκίνημα. Θεωρείται ότι η απώλεια ενέργειας, που παρατηρείται όταν το άτομο βιώνει το συναίσθημα της λύπης, ήταν εκείνη που κρατούσε τους θλιμμένους. Συνεπώς ευάλωτους- προγόνους μας κοντά στις σπηλιές τους, όπου ήταν σίγουρα περισσότερο ασφαλείς.

Όλα τα συναισθήματα είναι, ουσιαστικά, προτροπές για δράση, στιγμιαία σχέδια για την αντιμετώπιση της ζωής που η εξέλιξη έχει σταλάξει μέσα μας. Στο συναισθηματικό μας ρεπερτόριο κάθε συναίσθημα παίζει ένα μοναδικό ρόλο, όπως αποκαλύπτεται από τη διακεκριμένη βιολογική τους σύσταση. Με νέες μεθόδους διείσδυσης στο σώμα και στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές ανακαλύπτουν περισσότερες ψυχολογικές λεπτομέρειες σχετικά με το πώς κάθε συναίσθημα προετοιμάζει το σώμα για ένα εντελώς διαφορετικό είδος αντίδρασης.

Σήμερα θεωρείται, όπως αναφέρει ο Goleman (1996) ότι ο άνθρωπος έχει δύο θεμελιακά διαφορετικούς τρόπους γνώσης. Το λογικό και το συγκινησιακό νου, που αλληλεπιδρούν στη δόμηση της διανοητικής του ζωής. Ο λογικός νους συνιστά τον τρόπο κατανόησης του ατόμου για τον οποίο αυτό έχει επίγνωση. Χαρακτηρίζεται ως περισσότερο ενσυνείδητος, στοχαστικός και ικανός να ζυγίζει και να συλλογίζεται. Αντίθετα, ο συγκινησιακός νους αποτελεί ένα σύστημα γνώσης περισσότερο παρορμητικό και πανίσχυρο, αν και μερικές φορές παράλογο.

 Αντιλαμβάνεται τα πράγματα άμεσα, σαν ένα σύνολο, και γι’αυτό αντιδρά χωρίς να αφιερώσει κάποιο χρόνο για διεξοδική σκέψη και ανάλυση. Έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει μια συναισθηματική κατάσταση στιγμιαία. Λαμβάνοντας τις διαισθητικές άμεσες αποφάσεις που υπαγορεύουν στο άτομο ποιον να φοβηθεί, ποιον να εμπιστευθεί, κ.λπ. Αποτελεί λοιπόν ένα είδος ραντάρ του ανθρώπου για τους κινδύνους που τον απειλούν.

Είναι προφανές πως μεταξύ των δύο αυτών τρόπων γνώσης παρουσιάζονται σαφείς διαφορές. Ο λογικό νους έχει ως κύριο χαρακτηριστικό του τη σκόπιμη αναλυτική συλλογιστική ενώ ο συγκινησιακός νους. Είναι πολύ ταχύτερος από το λογικό νου και εφορμά στη δράση χωρίς πρώτα να αφιερώσει χρόνο για να σκεφθεί τι πρέπει να κάνει. Μάλιστα, όσο πιο έντονο είναι το συναίσθημα τόσο πιο πολύ κυριαρχεί ο συγκινησιακός νους του ανθρώπου και τόσο πιο αδρανής καθίσταται ο λογικός του νους. 

Συναισθηματική Νοημοσύνη 

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανάπτυξης της  συναισθηματικής νοημοσύνης. Ειδικότερα, όσον αφορά στον έλεγχο και χειρισμό των συναισθημάτων. Το άτομο εκπαιδεύεται στο να αναγνωρίζει τι κρύβεται πίσω από το συναίσθημά του και μαθαίνει τρόπους αντιμετώπισης του άγχους. Του θυμού, της λύπης και, γενικότερα, των αρνητικών συναισθημάτων του.

Επίσης, μια κοινωνική δεξιότητα, η οποία καλλιεργείται με τη συναισθηματική εκπαίδευση, είναι η ενσυναίσθηση, δηλαδή η κατανόηση των συναισθημάτων και των απόψεων των άλλων και ο σεβασμός των διαφορών στον τρόπο που οι άνθρωποι αισθάνονται για τα πράγματα. Οι διαπροσωπικές σχέσεις τίθενται στο επίκεντρο της προσοχής και περιλαμβάνουν την εκμάθηση της δεξιότητας του καλού ακροατή και του ικανού στην υποβολή των ορθών ερωτήσεων.

Ακόμη, τα παιδιά εκπαιδεύονται στο να διακρίνουν ανάμεσα σε κάτι που λέγεται ή γίνεται από κάποιον άλλο και στις δικές τους αντιδράσεις και κρίσεις σε αυτά. Διδάσκονται, παράλληλα, τη διεκδικητική στάση αντί του θυμού και της παθητικότητας. Καθώς και την τέχνη της συνεργασίας, της λύσης των διαφωνιών και του συμβιβασμού. Της ανάληψης του ρόλου του ηγέτη της ομάδας ή της συμμετοχής του ως ένα απλό μέλος της.

Ιδιαίτερη σημασία στη συναισθηματική εκπαίδευση κατέχει η καλλιέργεια της ικανότητας του ατόμου για επικοινωνία. Δηλαδή, το άτομο μαθαίνει να εκφράζει με τρόπο αποτελεσματικό τα συναισθήματά του, γίνεται ικανότερος στην εύστοχη υποβολή των σωστών ερωτήσεων και στο σωστό χρόνο. Επίσης, εκπαιδεύεται στο να είναι καλός ακροατής και να στέλνει θετικά μηνύματα αντί κατηγοριών.

Παράλληλα, μαθαίνει να εκτιμά την ανοιχτή έκφραση των συναισθημάτων των άλλων και να εδραιώνει την εμπιστοσύνη του στις ανθρώπινες σχέσεις. Καθώς επίσης και να γνωρίζει πότε είναι ασφαλές να διακινδυνεύει να μιλά για τα προσωπικά του συναισθήματα. Επιπλέον, αποκτά ενόραση και ανακαλύπτει τα πρότυπα που υπάρχουν στη συναισθηματική του ζωή και στις αντιδράσεις του και αναγνωρίζει αντίστοιχα πρότυπα στους άλλους ανθρώπους.

Ψυχοθεραπεία

Σύμφωνα με τον ορισμό του Wolberg, όπως αυτός παρουσιάζεται από τους Νέστορος & Βαλλιανάτου (1990/1996, σελ. 11),  «Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία με ψυχολογικά μέσα των προβλημάτων συναισθηματικής φύσεως. Κατά την οποία ένα εκπαιδευμένο άτομο δημιουργεί σκόπιμα μια επαγγελματική σχέση με τον ασθενή με σκοπό.  1) την αφαίρεση, μετατροπή ή επιβράδυνση της εξέλιξης υπαρχόντων συμπτωμάτων. 2) τη μεταβολή διαταραγμένων διαδικασιών συμπεριφοράς. Και 3) την προαγωγή θετικής ανάπτυξης και εξέλιξης της προσωπικότητας».

Προσεγγίζοντάς την από την πλευρά της συναισθηματικής νοημοσύνης, η ψυχοθεραπεία αποτελεί μια μέθοδο συναισθηματικής επαναμάθησης για το άτομο, ένα είδος συναισθηματικού φροντιστηρίου.

Ο νευροψυχολόγος LeDoux (1996), ο οποίος διερεύνησε το ρόλο της αμυγδαλής στα συγκινησιακά ξεσπάσματα. Υποθέτει ότι από τη στιγμή που το συγκινησιακό σύστημα του ατόμου μαθαίνει κάτι, φαίνεται πως στη συνέχεια δεν το ξεχνάει. Η ψυχοθεραπεία, λοιπόν, αποτελεί μια δραστηριότητα που μπορεί να διδάξει στο άτομο πως να ελέγχει αυτό που ήδη έχει μάθει, δηλαδή διδάσκει στο νεοφλοιό πως να ελέγχει τη λειτουργία της αμυγδαλής.

Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, αυτό που φαίνεται να αλλάζει στο άτομο είναι η απάντησή του στην εμφανιζόμενη αντίδραση. Χωρίς ωστόσο να εξαφανίζεται πλήρως η πρωταρχική του τάση για αντίδραση.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί ένα σύνολο δεξιοτήτων που μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να δράσει στη ζωή του με μεγαλύτερη ευκολία, αποτελεσματικότητα και επιτυχία. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί πως, παρά τη δυνατότητα που δίνεται στο άτομο. Μέσα από τα προγράμματα συναισθηματικής εκπαίδευσης -που αναπτύχθηκαν πρόσφατα- και την ψυχοθεραπεία. Να καλλιεργήσει τις συναισθηματικές του δεξιότητες και να μάθει να ελέγχει επιτυχώς τα συναισθήματά του σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο της ζωής του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η εκπαίδευση σ΄αυτές τις δεξιότητες να αρχίζει από πολύ νωρίς στη ζωή του παιδιού. Στην παιδική και σχολική του ηλικία, για να επιτυγχάνεται η καλύτερη δυνατή εγκαθίδρυσή της.

Νευροανάδραση

Η Νευροανάδραση βελτιώνει τις νοητικές ικανότητες ώστε να επιτευχθεί συγκέντρωση, προσοχή και εγρήγορση αλλά και ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης μας. Βελτιώνοντας τις συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες , δίδεται η δυνατότητα στα άτομα να ελαχιστοποιήσουν τις νοητικές διαστρεβλώσεις που δημιουργούνται εξαιτίας του άγχους. Ενδυναμώσουν την αυτοπεποίθησή τους και να κατανοήσουν τα συναισθήματα τους. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η νευροανάδραση μπορεί πιο συγκεκριμένα να συμβάλλει σε:

Εδραίωση βέλτιστων εργασιακών συνηθειών. Αυξημένη συγκέντρωση, Ευκολότερη λήψη αποφάσεων,Μείωση πιθανότητας λάθους,Μείωση χρόνου απόκρισης.  Βελτίωση οργανωτικών δεξιοτήτων, Αυξημένη δημιουργικότητα, Καταιγισμό ιδεών στην αναζήτηση λύσεων (νοητική ευελιξία). Βελτίωση μνημονικής λειτουργίας, Επίτευξη γρήγορης εκμάθησης και διαχείρισης καθηκόντων ,

Βέλτιστη απόδοση κάτω από πιεστικές εργασιακές και συναισθηματικές συνθήκες.  Αυξημένη παραγωγικότητα, Καλύτερος εστιασμός στο αντικείμενο.  Ενδυνάμωση της μακροχρόνιας απόδοσης, Συναίσθημα ευεξίας.  Αυξημένη αυτοπεποίθηση, Καλύτερος αυτοέλεγχος, Βελτιωμένη αυτεπίγνωση,Ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Βέλτιστη διαχείριση επικοινωνιακών καταστάσεων, ή στρεσογόνων καταστάσεων που μπορεί να προκαλέσουν πρόβλημα στις σχέσεις μεταξύ εργαζομένων, ή εργαζομένων και εργοδοσίας

Τα σωματικά, νοητικά και συναισθηματικά δεδομένα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εκπαίδευση μέσω Νευροανάδρασης και της Βιοανάδρασης. Αποδεικνύουν επιστημονικά  και μετρήσιμα πλέον την επίτευξη της αυτοδιαχείρισης σε αυτούς τους τομείς.

Για περισσότερες πληροφορίες μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας και να σας λύσουμε κάθε απορία στην μέθοδο τον τρόπο και το κόστος των θεραπειών στο email: autosinidisia@gmail.com  ή στα τηλέφωνα του γραφείου μας 27215 51720 και 6946050769 ή στην σελίδα μας autosinidisia.gr