Φόβος ή φοβία;

Πότε το απλό αίσθημα του φόβου η φοβίας μετατρέπεται σε φοβία; Ο φόβος δεν κάνει διακρίσεις. Ο καθένας μας μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με κάποια φοβία, ενίοτε βασανιστική.

Οι φοβίες αποτελούν μια ευρέως διαδεδομένη ψυχική διαταραχή. Αίσθημα τρόμου στη θέα και μόνο αντικειμένων, ζώων ή καταστάσεων που στους περισσότερους ανθρώπους φαίνονται απλά, συνηθισμένα ερεθίσματα και περνούν σχεδόν απαρατήρητα. Συναισθήματα μη ελεγχόμενα, φόβοι παράλογοι που δεν εξηγούνται εύκολα ακόμη και από το ίδιο το άτομο που πάσχει. Ποιες ερμηνείες δίνονται στο παράξενο αυτό «παιχνίδι» της ανθρώπινης ψυχικής διάστασης; Ποιες είναι οι απαντήσεις στα ερωτήματα που τίθενται;

Εξαιρετικά υψηλός και εντυπωσιακός είναι και ο αριθμός των διαφόρων φοβιών που καταγράφονται από το National Phobics Society. Πεντακόσια διαφορετικά είδη φοβιών αναφέρονται κατά αλφαβητική σειρά συμπεριλαμβάνοντας ακόμη και τα πιο απίθανα αντικείμενα φοβικής εκδήλωσης. Σε κάθε γράμμα του αλφαβήτου αντιστοιχούν δεκάδες είδη φοβιών. Ενδεικτικά αναφέρονται:

ΦΟΒΙΕΣ αντικειμένων,  του αίματος, των αριθμών, ασθενειών, βρομιάς, ενέσεων, μικροβίων, νερού, σκόνης, ζώων, αραχνών, ποντικών, σκύλων, ερπετών. Φοβίες καταστασεων όπως, αγοραφοβία, Κλειστοφοβία, νυκτοφοβία,  των γιατρών, της νοσηλείας, των εξετάσεων. Φοβίες κοινωνικών εκδηλώσεων, φόβος αποτυχίας και κριτικής, έκφρασης άρνησης, έκφρασης διεκδίκησης, εμφάνισης σε κοινό, κοινωνικής επαφής, φόβος του άλλου φύλου, του φαγητού μαζί με άλλους κά.

Από το φυσιολογικό φόβο στις φοβίες, πότε το απλό αίσθημα του φόβου μετατρέπεται σε φοβία;

Το αίσθημα του φόβου αφορά μια συναισθηματική αντίδραση σε ένα πραγματικό και ρεαλιστικό ερέθισμα κινδύνου. Οι σωματικές, διανοητικές αλλά και ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου τίθενται σε άμεση ενεργοποίηση, σε μια αντίδραση «φυγής ή επίθεσης». Προκειμένου να αντεπεξέλθει στον κίνδυνο και να προστατεύσει τον εαυτό του. Ο φόβος υποχωρεί όταν υποχωρεί και το αίσθημα κινδύνου που τον διακατέχει, γι’ αυτό και συχνά διαρκεί λίγο, έως ότου ο ίδιος εκτιμήσει ότι παρήλθε η συγκεκριμένη απειλή.

Αντιθέτως η φοβία αφορά έναν ακούσιο και εξαιρετικά έντονο φόβο για μια κατάσταση ή ένα αντικείμενο το οποίο δεν απειλεί άμεσα το άτομο τη δεδομένη στιγμή. Παράλληλα, το ίδιο το άτομο συνειδητοποιεί ότι ο φόβος του είναι παράλογος, δεν είναι, όμως, σε θέση να ελέγξει τις αντιδράσεις του και το άγχος που βιώνει. Αποφεύγει οποιαδήποτε κατάσταση ή συγκυρία θα μπορούσε να τον φέρει σε επαφή με το φοβικό αντικείμενο και διαφοροποιεί άμεσα τη συμπεριφορά του προκειμένου να μην εκτεθεί σε αυτό.

Έτσι επέρχονται σημαντικές δυσκολίες και παρακωλύσεις στη διεξαγωγή καθημερινών δραστηριοτήτων και συνδιαλλαγών, ιδιαίτερα αν αυτές σχετίζονται άμεσα με την εργασία του, τη διεκπεραίωση βασικών κοινωνικών επαφώντου. Για παράδειγμα, στην περίπτωση φοβίας για τα αεροπλάνα, εάν η εργασιακή απασχόληση του ατόμου συμπεριλαμβάνει συχνές μετακινήσεις στο εξωτερικό, η εκδήλωση των φοβικών συμπτωμάτων συνιστά μια άμεση δυσκολία στην επαγγελματική του δραστηριότητα. Στην περίπτωση της μικροβιοφοβίας αντίστοιχα, επηρεάζεται άμεσα πληθώρα κοινωνικών ή άλλων συνδιαλλαγών, ιδιαίτερα εάν η επαγγελματική δραστηριότητα του ατόμου αφορά απασχόληση σε χώρο δημόσιας υγείας.

Κλινική Διάγνωση

Σύμφωνα με το DSM-IV οι φοβίες υπάγονται στην ευρύτερη διαγνωστική ομάδα των αγχωδών διαταραχών. Διακρίνονται σε τρεις υποκατηγορίες: την απλή (ή συγκεκριμενοποιημένη) φοβία, την κοινωνική φοβία και την αγοραφοβία.

Η απλή φοβία αναφέρεται σε υπέρμετρο και ανεξέλεγκτο φόβο μιας συγκεκριμένης κατάστασης, αντικειμένου ή ζώου. Σε άμεση έκθεση στο φοβικό αντικείμενο το άτομο εκδηλώνει έντονα συμπτώματα άγχους και αποφεύγει κάθε πιθανή δραστηριότητα που θα τον έφερνε σε επαφή με αυτό. Πολλές φοβίες της κατηγορίας αυτής εκδηλώνονται για πρώτη φορά κατά την παιδική ηλικία και συχνά παρέρχονται με το πέρας του χρόνου. Εάν η εκδήλωσή τους συνεχισθεί και κατά την περίοδο ενηλικίωσης του ατόμου, τα συμπτώματα συχνά μεγεθύνονται και δυσκολεύουν σημαντικά την καθημερινότητά του.

Η κοινωνική φοβία αφορά έντονο άγχος και φόβο έκθεσης σε καθημερινές κοινωνικές συναναστροφές. Ο πάσχων φοβάται ότι οι άλλοι τον παρατηρούν και τον κριτικάρουν, νιώθει έντονη αμηχανία και φόβο ότι θα εξευτελιστεί δημόσια, και αποφεύγει οποιαδήποτε σχετική δραστηριότητα. Υπό αυτό το πλαίσιο η κοινωνική φοβία επιφέρει σοβαρές επιπλοκές στην καθημερινή ζωή του ατόμου, στις κοινωνικές του συνδιαλλαγές, ιδιαίτερα στο χώρο εργασίας του εάν εκτίθεται καθημερινά σε κόσμο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις κοινωνικής φοβίας εκδηλώνεται φοβική αντίδραση σε μία ή δύο συγκεκριμένες περιστάσεις, όπως, για παράδειγμα, σε ομιλίες σε ευρύ κοινό ή σε κοινωνική συνεύρεση δείπνου ή άλλης ψυχαγωγίας. Σε πιο ακραίες μορφές αφορά οποιαδήποτε κοινωνική δραστηριότητα του ατόμου, περιορίζοντας εξαιρετικά την καθημερινότητά του, δυσχεραίνοντας τις προσωπικές του σχέσεις και καταλήγοντας, συχνά, σε αποκλειστικά μοναχικές δραστηριότητες, μέσα στο σπίτι. Η κοινωνική φοβία ξεκινά συχνά από την εκδήλωση ντροπαλότητας κατά την παιδική ηλικία, λαμβάνοντας κατά την εφηβεία -που διαμορφώνεται και η ευρύτερη κοινωνική ζωή του ατόμου- ευρύτερες διαστάσεις. Τέλος, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κοινωνική φοβία δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη διαφοροποίηση στη συχνότητα εκδήλωσης σε σχέση με το φύλο.

Αγοραφοβία

H αγοραφοβία αφορά εκδήλωση υπέρμετρου άγχους κατά την παραμονή του ατόμου σε μέρη όπου η διαφυγή θεωρείται δύσκολη ή, σε περίπτωση κρίσης πανικού, η παροχή βοήθειας από τρίτους μη διαθέσιμη. Ετυμολογικά ο όρος προέρχεται από την ελληνική λέξη «αγορά», υποδηλώνοντας το φόβο παραμονής του ατόμου σε χώρους έξω από το σπίτι ή μακριά από ένα «ασφαλές» μέρος. Τα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν κατά την παρουσία του σε πλήθος κόσμου, κατά την αναμονή σε oυρά, σε ταξίδι με τραίνο ή αυτοκίνητο ή κατά το πέρασμα από γέφυρα ή άλλη «επικίνδυνη» τοποθεσία.

Στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα της αγοραφοβίας αρχίζουν να εκδηλώνονται μετά από ένα στάδιο επαναλαμβανόμενων κρίσεων πανικού (ξαφνικών και απρόβλεπτων κρίσεων άγχους, στις οποίες εκδηλώνονται έντονα σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, ζάλη, εξάψεις και εφίδρωση, αίσθημα αστάθειας, αίσθημα βάρους στο στέρνο, μούδιασμα σε όλο το σώμα, ναυτία και στομαχική διαταραχή, τρέμουλο, μυϊκή τάση και σφίξιμο, τάση λιποθυμίας), οπότε το άτομο αρχίζει να περιορίζει τις δραστηριότητές του, την έξοδό του από το σπίτι καθώς και οποιαδήποτε κατάσταση θα μπορούσε να του επιφέρει μια νέα κρίση πανικού.

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αποφεύγονται δραστικά τα ταξίδια, οι μετακινήσεις και γενικότερα η κυκλοφορία έξω από το σπίτι χωρίς κάποιον συνοδό που θα ήταν σε θέση να παράσχει άμεση βοήθεια. Και σε αυτή την περίπτωση το άτομο καταλήγει πολλές φορές να μην βγαίνει καθόλου από το σπίτι και να νιώθει ασφαλής μόνο κατά την παραμονή του σε αυτό. Παράλληλα, η κοινωνική και οικογενειακή ζωή του επικεντρώνεται στο πρόβλημα της φοβίας επιφέροντας δυσκολίες και στο άμεσο συγγενικό και οικείο περιβάλλον (εκνευρισμό, άγχος, προστριβές, διάρρηξη σχέσεων).

Η αγοραφοβίασυναντάται σε υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες και εκδηλώνεται συνήθως για πρώτη φορά κατά την περίοδο της εφηβείας και πριν την ηλικία των 35 ετών.

Η αγοραφοβία αποτελεί πράγματι την πιο σημαντική υποκατηγορία φοβιών, καθώς επιφέρει σημαντικές δυσχέρειες σε πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής του ανθρώπου. Αντιθέτως, οι απλές φοβίες κατατάσσονται ως λιγότερο δυσμενείς καθώς το αντικείμενο του φόβου είναι πιο συγκεκριμένο, «οριοθετημένο», το άτομο μπορεί πιο εύκολα να εκφράσει τι ακριβώς το φοβίζει και να τροποποιήσει προς όφελός του τη συμπεριφορά του. Βιβλιογραφικά αναφέρεται ότι ένα στα δέκα άτομα εκδηλώνει μια απλή φοβία, μια ή περισσότερες φορές στη ζωή του, χωρίς να υπόκειται ιδιαίτερες δυσχέρειες στην καθημερινότητά του. Είναι γεγονός, μάλιστα, ότι ένα ποσοστό αυτών των περιπτώσεων ξεπερνά το συγκεκριμένο πρόβλημα χωρίς να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη θεραπεία.

Για όποια απορία ή συζήτηση μαζί μας μην διστάσετε να το κάνετε, θα σας απαντήσουμε το συντομότερο δυνατόν.  email: arisτomenis-nikolopoulos@hotmail.com  ή στο τηλ του γραφείου μας 27215 51720.